ایران در چند سال اخیر برای ساخت آزمایشگاه‌ها و طراحی و آماده‌سازی تجهیزات مهم علمی اقدامات جدی را آغاز کرده است که در کنار طرح رصدخانه ملی می‌شود به شتاب‌دهنده ملی ایران که با عنوان «چشمه نور ایران» معرفی شده، اشاره کرد.
اقیانوس آبی خبر – اخبار برندها|وقتی نام شتاب‌دهنده می‌آید احتمالا ذهن خیلی از ما به سمت «سرن» می‌رود، بزرگ‌ترین شتاب‌دهنده ذرات در جهان که جایی در بین مرز سوئیس و فرانسه قرار گرفته، اما اهداف و مأموریت‌های شتاب‌دهنده‌ای که در ایران به افتتاح خواهد رسید با پروژه‌های سرن متفاوت خواهد بود.
لازمه این شتاب‌دهنده چیست؟
برخی از کشورهای جهان شتاب‌دهنده‌های بزرگ و پیشرفته دارند و در این بین کشور ما هم قصد دارد به جمع این کشورها بپیوندد. در این جا نگاهی کوتاه داریم به سازوکار شتاب‌دهنده‌ها و این که هدف از ساخت چشمه نور ایران چه بوده و قرار است چه پروژه‌هایی در آن انجام شود.
شتاب‌دهنده ذرات را چه کسی اختراع کرد؟
اولین شتابگر ذرات توسط لوئیس آلوارز فیزیکدان آمریکایی ابداع شد، آلوارز دانشمند ساکت و پرکاری بود که با اختراع اولین شتابگر کمک کرد تا در گذار سال‌ها، سؤالات زیادی از دنیای فیزیک پاسخ داده شود. شتاب‌دهنده ذرات به شکل یک حلقه دایره‌ای است که با کمک میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی، تابش الکترومغناطیسی تولید می‌کند، ذراتی که با سرعتی نزدیک به سرعت نور حرکت می‌کنند، در جهت حرکتشان، نوری منتشر می‌کنند که تابش سینکروترون یا نور سنکروترون نامیده می‌شود.
در واقع در این حلقه‌های دایره‌ای آهنرباهای الکتریکی قرار گرفتند که ذرات متحرک را هدایت کرده و شتاب می‌دهند. سنکروترون‌ها با توجه به اهدافی که برای پروژه تعیین می‌شود می‌توانند در ابعاد متفاوتی ساخته شوند. مزیت این نوع از شتاب‌دهنده‌ها نداشتن محدودیت در انرژی است که باعث می‌شود ذرات بنیادی را بتوان به انرژی‌های چندین گیگا الکترون ولت و بیشتر رساند.
شتاب‌دهنده‌های ذرات به چه دردی می‌خورند؟
اما سؤال اینجاست که اصلا این شتاب‌دهنده‌ها به چه دردی می‌خورند و چرا باید برای ساختشان در کشور هزینه‌های سنگین انجام شود؟ تابش سنکروترون می‌تواند در مطالعه ساختمان مولکولی و ترکیبات سلولی و تغییراتشان در حین واکنش‌های شیمیایی به محققان کمک کند و در طی این آزمایش‌ها فرصت‌های زیادی برای بررسی کاربردی علوم فیزیک، پزشکی و زیست و باستان شناسی فراهم می‌شود.
یکی از هدف‌های اصلی برای اجرای این طرح ملی، ایجاد اولین آزمایشگاه بزرگ برای انجام تحقیقات نانو فناوری و مطالعات بین رشته‌ای و رفع نیاز تخصصی دانشمندان کشور بوده است. بخشی از اجزای شتاب‌دهنده همانند میکروسکوپ الکترونی می‌تواند به محققان علوم پایه کمک کند تا اجزای اتمی و زیر اتمی مواد را مورد بررسی قرار دهند.
با این روش می‌شود تصاویر و نحوه فرایندهای مختلف واکنش‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی را با جزئیات بسیار دقیق مشاهده و رفتارهای آن را ارزیابی کرد.
شاید در نگاه اول به نظر برسد این آزمایشگاه تخصصی برای زندگی روزمره و عادی مردم تأثیر خاصی ندارد اما حقیقت این است که تمام علوم پایه و تحقیقاتی که در لبه دانش انجام می‌شود در ابتدای راه کاربرد ویژه‌ای در زندگی من و شما نخواهد داشت کافی است صبر کنیم و به محققان زمان بدهیم آن وقت است که نتایج و دستاوردهای علمی‌شان به صنعت می‌رسد و بقیه حوزه‌های فناوری و فنی از اطلاعات اولیه استفاده می‌کنند تا ابزارها و سازوکارهای زندگی بشر را تغییر دهند، پیشرفت بیشتر چیزی است که در ازای همه تحقیقات بنیادین بشر رخ داده است.
چرا ایران به دنبال ساخت شتاب‌دهنده ملی است؟
در حال حاضر حدودا ۵۰ تا ۷۰ شتاب‌دهنده در سراسر جهان وجود دارد. بعضی از این شتاب‌دهنده‌ها به عنوان برخورد دهنده ذرات بنیادی به کار می‌رود اما ایران قرار است صرفا از نوع شتاب‌دهی ذرات برای انجام تحقیقات در این مرکز استفاده کند.
اگر ایران در زمان مقرر و با موفقیت، این طرح را به اجرا درآورد می‌تواند به عنوان اولین کشور سازنده این شتاب‌دهنده‌ها در منطقه، زمینه جذب محققان خارجی و انجام پروژه‌های بین‌المللی و برندسازی در مرزهای دانش باشد. شتاب‌دهنده ملی از طرح‌های اقتصاد مبتنی بر دانش به حساب می‌آید و می‌تواند در ارزآوری برای ایران نقش مهمی داشته باشد.
World of Words
منبع: پژوهشگاه دانش بنیادی
